प्रेमा, तुझा रंग कसा ?

काल दिवसभरात वसन्त कानेटकरांच 'प्रेमा, तुझा रंग कसा ?' हे नाटक वाचून काढले । कानेटकरांनी या नाटकात प्रेमाचे अनेक रंग (पैलू) दाखवले आहेत. हे नाटक रंगभूमीवर पाहायला जरी मिळालं नसलं तरी वाचायला मिळाले याचा आनंद आहे मला. या नाटकातील पात्र देखील भन्नाट आहेत. बल्लाळ, प्रियंवदा, निळूभाऊ, बाजीराव, बच्चाजी, बब्बड, सुशील आणि बब्या. मी इथे नाटकातील काही मला भावलेले संवाद प्रस्तुत करतोय।

* बाजीराव : दिव्य प्रेमाला काय झेपण अशक्य आहे?
बल्लाळ : ते ठीक आहे. पण दिव्यतेचे हे रंग उडाले म्हणजे खाली उतरतात केवळ विटक्या रंगाच्या क्षुद्र बाबी।
***********************************************************
* बल्लाळ : डोंट यु वरी ! अग बच्चुच काही सुशीलशी लग्न होत नाही !
प्रियंवदा : तुम्हाला त्याचं अंतरज्ञान झालंय वाटतं ?
बल्लाळ : अगं अंतरज्ञान कशाला ? मानसशास्त्राचा प्रोफेसर आहे मी ! प्रेमाच्या बाजारपेठेतले पक्क्या रंगाचे नग कोणते आणि पहिल्याच धुलाईत विटनाऱ्या रंगाचे सनंग कोणते ते ओळखता का येत नाही मला ?
***********************************************************

* बब्बड : म्हणजे इतकं सहन करून मी आपली वाईट ! चूक काय ती माझीच !
बल्लाळ : हे बघ बेटी, अशी डोक्यात राख घालू नकोस ! चूक तुझी नाही, आणि त्याची नाही ! अगं, सप्तपदी चालून संसाराच्या भट्टीत उतरल्यावर पतीपत्नीच्या प्रेमाचे सगळे गहिरे रंग असेच ओघळतात बरं पोरी ! मग खाली उतरतात फक्त ओबडधोबड माणसं ! अगं, 'रोमिओ-ज्युलीयेट' आणि 'लैला-मजनू' यांनी बिऱ्हाड करून संसार थाटला असता, तर त्यांना देखील आपला च्योईस चुकला असाच साक्षात्कार झाला असता !
***********************************************************

* बाजीराव : तुम्हाला तरी प्रेमाचा काय अनुभव आहे हो अण्णा ? आयुष्यात तुम्ही कधी कोणावर प्रेम केलं आहे काय?

निळूभाऊ : पोरा, तू... तू... तू असे विचारतोस ?

बाजीराव : विचारतो म्हणजे ? भीती आहे काय ? एकदा सोडून दहा वेळा विचारीन. जो स्वत: प्रेम करतो त्यालाच प्रेमाबद्दल दुसऱ्याला जाब विचारायचा अधिकार पोचतो, समजलात ! बोला तुम्ही कधी दिव्य प्रेम प्रेमाचा अनुभव घेतला आहे ?

निळूभाऊ : खर आहे पोरा, तुमच्या दिव्य प्रेमाचा अनुभव नाही आम्हाला, आमचे आयुष्य गेलेय फक्त कष्ट उपसण्यात। आमची उमेद खर्च झाली पावलोपावली मन मारण्यात. संसारात फार फार सोसावे लागते ते सोसलेय आम्ही ! तू तू पोर - तूच विचारलेस म्हणून बोलतो. नाही तर माया करणारा माणूस ओठांनी बोलत नाही ; तो आपल्या दोन भक्कम हातांनी बोलतो. तुझी आई तुझ्या जन्मापासून अशी पांगळी होऊन अंथरुणाला खिळलेली. तिला टाकून दुसरा संसार थाटण्याचा सल्ला दिला होता मला, तुझ्या आजोबाआजींनी - प्रत्यक्ष तिच्या जन्मदात्या आईबापांनी। पण आम्ही तो कधीच जुमानला नाही. अरे, पांगळ्या बायकोची शुश्रुषा करण्यात उभी हयात आम्ही का घालवली ? वखारीत व्यापार आणि घरात घरकाम हि दुहेरी कसरत जन्मभर आम्ही कशासाठी केली ? पोरा, अरे तू बारा दिवसांचा लोळागोळा होतास तेव्हापासून तुला आईच्या मायेने अंगाखांद्यावर कोणी वाढवला ? अरे, संसार म्हणजे काय पत्त्यांचा पोरखेळ समजलास, कि मनासारखी पाने हातात आली नाहीत तर दिला डाव उधळून ? अरे, हातात येतील ती फतरी पाने घेऊन हा डाव जिद्दीने खेळला पाहिजे ! बेटा, त्याला देखील अंगात हिम्मत असावी लागते !
***********************************************************

सुशील : गैरसमज झालाय तुमचा ! अहो, आमच्या संसाराला मुळी दिव्य प्रीतीचा पायाच नव्हता, तर -
बल्लाळ : सांगितलं कोणी तुला संसाराला दिव्य प्रीतीचा पाया असतो म्हणून ? खरं सांगू ? संसाराला पाया असतो फक्त मदनबाधेचा, क्वचित मैत्रीचा आणि फार फार तर स्वभावातल्या सामानधर्माचा !
सुशील : मदनबाधा ? दिव्य प्रीतीची विटंबना करताहात हि तुम्ही !
बल्लाळ : विटंबना ! छे छे, वस्तुस्थिती सांगतोय मी तुला। अगं, 'दिव्य प्रीती, दिव्य प्रीती' असा जयघोष करीत तुझ्यासारखे पतंग ज्या ज्योतीवर झेप घेतात, ती दिव्यही नसते आणि प्रीतीही नसते. फुलपाखरांना चित्रविचित्र पंख देणारा जादुगाराच स्त्री-पुरुषांना त्यांच्या वसंतकाळी आकर्षणाचे गडद रंग देत असतो, समजलीस ? मोठा लबाड आहे हा दुनियेचा सम्राट ! एका हातानं तो रंग देत भरतो, आणि प्रेमिकांच्या पदरांना गाठ मारता मारता दुसऱ्या हातानं तेच रंग तो हलकेच पुसून टाकतो. श्रावणातल्या संध्याकाळी रंगाच्या साजशृंगात मेघमाला कशा दिमाखानं मिरवीत असतात नाही ? पण सूर्य मावळला कि हा सगळा दिमाख ओघळतो आणि त्याच मेघमाला एका क्षणात किती ओक्याबोक्या - किती कळाहीन दिसायला लागतात ! वेडे पोरी, मला सांग, तुमच्या दिव्य प्रीतीची गत यापेक्षा काही निराळी आहे का ?
सुशील : तसं असेल तर स्त्री-पुरुषांच्या उदात्त प्रेमाला काही अर्थच उरला नाही म्हणायचा !
बल्लाळ : अर्थ का नाही ? अगं, मदनबाधेचे रंग पुसले गेले म्हणून बिघडलं कुठ ? फळ धारण करण्यापूर्वी फुल गळून पडावं हा निसर्गाचा नियमच आहे मुळी ! बेटी, उदात्त प्रेम म्हणजे संसाराच्या पोटात खोलवर दडलेला एक गुप्त धनाचा संचय आहे, समजलीस ? पण हे धन केवळ वयात आल्याबरोबर वारसाहक्क सांगून नाही कोणाला हस्तगत होत बरं का ? कुणासाठी तरी शरीर आणि मन अहोरात्र झिजवाव, तेव्हा हा गुप्त संचय दिसायला लागतो। हातात हात घालून जन्मभर दु:खवैफल्याची वाटचाल करावी तेव्हा प्रेमिकांना हा ठेवा प्राप्त होतो. सुशील, पोरी, मला सांग अशी कोणासाठी झिजली आहे तू ? कोणासाठी हातात हात घालून दु:खवैफल्याची वाट तू चालली आहे ? बोल - कोणाच्या दु:खात आपली दु:ख, कोणाच्या आनंदात आपला आनंद पहिला आहेस तू ?

***********************************************************